Selen - mikropierwiastek o makro znaczeniu

Spadek produkcji mleka, zmniejszenie odporności gruczołu mlekowego na mastitis,  zamieranie zarodków, tworzenie się cyst jajnikowych, zatrzymanie łożyska czy poronienia- to tylko jedne z wielu  konsekwencji spowodowanych niedoborem selenu w dawce pokarmowej.  Ograniczeniem występowania wielu schorzeń bydła - zarówno  tych o przebiegu klinicznym jak i subklinicznym - których przyczyną jest niedobór selenu jest stosowanie dodatków paszowych zwierających selen. Należą do nich formy nieorganiczne czyli sole sodowe (seleniany i seleniny) oraz formy organiczne w postaci chelatów i drożdży selenowych. Efektywność stosowania tych dodatków jest zróżnicowana. U bydła tylko 15% soli nieorganicznych podlega przemianom metabolicznym, w przypadku seleno–metioniny jest to 34–49%. Pierwsze miejsce pod względem wchłanialności – na poziomie blisko 80%  – zajmują drożdże selenowe.

Wpływ dodatku do dawki pokarmowej drożdży selenowych postanowiła we własnym stadzie sprawdzić Małgorzata Skrzeszewska z miejscowości Skąpe, w gminie Chełmża  – absolwentka Wydziału Zootechnicznego Uniwersytetu Technologiczno–Przyrodniczego w Bydgoszczy, ale przede wszystkim wielka pasjonatka  bydła mlecznego.  Nieprzypadkowo więc, wybór tematu pracy magisterskiej  związany był z żywieniem bydła mlecznego, a ściślej z wpływem drożdży selenowych  na stan zdrowia zwierząt i odporność u cieląt.  Mając do dyspozycji – utrzymywane w gospodarstwie rodziców – stado 29 krów dojnych – Małgorzata Skrzeszewska podjęła się wykonania badań w tym zakresie, pod fachowym okiem prof. dr. hab. Adam Traczykowskiego. Jak podkreśla, tylko dzięki rodzicom może realizować swoje hodowlane marzenia i spełniać się zawodowo.

 

– Niedobór selenu u bydła kojarzony jest głównie ze schorzeniami występującymi w okresie okołoporodowym, dlatego też chciałam w praktyce sprawdzić i udowodnić  jak bardzo ważny jest okres na trzy tygodnie przed i 3 tygodnie po wycieleniu. Obok  informacji, o tym, jak przebieg okresu okołoporodowego wpływa na  przyszłą laktację, chciałam dowiedzieć się także, jak oddziaływuje on na  odporność cieląt oraz  jałówek – argumentowała wybór tematu doświadczenia młoda hodowczyni.

 

Badania przeprowadzone zostały od kwietnia do początku lipca 2018 roku.  Ze stada wybrano 10 krów wieloródek, rasy holsztyńsko-fryzyjskiej, odmiany czarno-białej, ze zbliżonym terminem wycielenia.  5 z nich stanowiło grupę doświadczalną, 5- grupę kontrolną. Zwierzętom zapewnione zostały zbliżone warunki utrzymania  w okresie 3 tygodni przed planowym porodem i pierwszych 3 tygodni laktacji.

Stado w gospodarstwie państwa Skrzeszewskich utrzymywane jest w oborze uwięziowej i żywione za pomocą mini ładowarki, którą pasza rozwożona jest bezpośrednio do koryt. Podczas porannego i wieczornego doju krowy mleczne otrzymywały kiszonkę z kukurydzy wraz z wysłodkami melasowanymi. Bezpośrednio podawana była także mieszanka treściwa składającą się z: śruty jęczmiennej, rzepakowej, sojowej połączonych z koncentratem, drożdżami paszowymi i buforem. Po południu krowy otrzymywały dodatkowo sianokiszonkę.

• W badaniach wykazano też, że zawartość selenu w mleku krów otrzymujących dodatek drożdży selenowych była o 40% wyższa w porównaniu z grupą otrzymującą̨ ten pierwiastek w postaci nieorganicznej.

W trakcie badania, podczas doju wieczornego, każda z krów w grupie doświadczalnej otrzymywała wraz z paszą treściwą dodatek 1,5 g drożdży selenowych dziennie na sztukę. Zwierzęta z grupy kontrolnej otrzymywały dawkę pozbawioną tego dodatku. W taki sam sposób Małgorzata Skrzeszewska przeprowadzała badanie na cielętach, które w 3 dniu po porodzie otrzymywały do mleka 23 g drożdży selenowych. Dodatek dostawały wyłącznie  oseski urodzone od matek  żywionych mieszanką treściwą uzupełnioną o drożdże selenowe.

Po wycieleniach krowom z grupy kontrolnej i doświadczalnej, pobrana została krew z  żyły mlecznej, cielętom zaś z żyły jarzmowej, która następnie został odwirowana  do uzyskania surowicy. Doświadczenie polegało na badaniu (za pomocą refraktometru) stężenia immunoglobulin w surowicy krwi i siarze w określonych odstępach czasowych:

 

–  U krów, które otrzymywały drożdże selenowe – niemal jak z zegarkiem w ręku – w trzy godziny po porodzie łożysko samo odeszło.  Niezwykle zaskoczył mnie fakt, że krowy z grupy doświadczalnej bardzo dobrze manifestowały pierwsze ruję po porodzie i praktycznie nie  było żadnych problemów z ponownym ich zacieleniem. 4 z 5 sztuk otrzymujących  drożdże selenowe zacieliły się już  po pierwszym zabiegu inseminacji – relacjonowała swoje obserwacje Małgorzata Skrzeszewska, która – co trzeba podkreślić – w sama wykonuje zabiegi inseminacji. Cielęta po urodzeniu były zdecydowanie bardziej żywotne, szybko wstawały i bardzo dobrze przyrastały.   Przez dwa tygodnie praktycznie nie było problemów z biegunką i drogami oddechowymi. Potwierdzeniem mogą być wyniki pomiary masy ciała cieląt z obu grup. I tak, średnia waga urodzonych cieląt, których matkom podawano drożdże selenowe wynosiła 43,8 kg, a 58 dniu życia ich masa ciała wynosiła średnio 90,6 kg.  W grupie kontrolnej, średnia waga urodzeniowa kształtowała się na poziomie 36,2 kg, a masa ciała w 43 dniu życia wyniosła 77,6 kg.

– Bardzo ciekawe są również wyniki analizy zawartości immunoglobulin w siarze krów. Otóż w grupie doświadczalnej, w trzeciej godzinie po porodzie, zawartość ta wynosiła blisko 90 g/l, podczas gdy w grupie kontrolnej zaledwie 50 g/l. Znaczące różnice w zawartości immunoglobulin odnotowano także w surowicy krów po 3 godzinach po  wycieleniu . I tak w grupie doświadczalnej wyniosły one 25,3g/l, podczas gdy u krów z grupy kontrolnej tylko 11, 5g/l– poinformowała Małgorzata Skrzeszewska  

1. Obserwacje własne prowadzącej doświadczenie i lekarza weterynarii z odchowu krów mlecznych i cieląt po zastosowaniu drożdży selenowych

Występowanie choroby lub jej brak	Obserwacje własne	Obserwacje lekarza weterynarii
Masa urodzeniowa cieląt i ich zachowanie	Cielęta rodziły się większe, żywsze, zaraz po urodzeniu próbowały wstać
Odklejenie łożyska	3 godz. po wycieleniu łożysko samoistnie się odkleiło	Dzięki szybkiemu odklejeniu łożyska nie było problemu z zapaleniem macicy. Krowy nie gorączkowały, nie trzeba było stosować tabletek domacicznych
Zachowanie cieląt	Cielęta były bardzo energiczne, nie  pojawiły się żadne problemy z ich odpajaniem. Posiadały lśniącą sierść, nie wystąpiła u nich biegunka, ani choroby układu oddechowego	Brak interwencji weterynaryjnych dotyczących cieląt
Choroby metaboliczne krów	Krowy uniknęły zalegania poporodowego, ketozy, kwasicy	Brak interwencji weterynaryjnych dotyczących krów
Występowanie rui	Występowanie pierwszej rui było bardzo widoczne: obskakiwanie innych krów, wyciek klarownego śluzu

Prowadzone od wielu lat badania jednoznacznie wskazują, że prawidłowe żywienie selenowe jest szczególnie ważne w okresie okołoporodowym, w którym stres  zmniejsza prawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego, a tym samym, zwiększa po wycieleniu prawdopodobieństwo rozwoju  groźnych chorób zakaźnych. Podając krowom selen, następuje wzrost aktywności tkanki wydzielniczej gruczołu mlekowego, wzrost koncentracji IgG, IgA i IgM  w siarze  oraz większa przyswajalność przeciwciał przez cielęta w pierwszych godzinach i dniach życia. Badania - w tym również opisywane wyżej - potwierdziły, iż dodatkowe podanie krowom drożdży selenowych na 3 tygodnie przed spodziewanym  ocieleniem przyczyniło się do obniżenia u krów o około 70% przypadków zapalenia błony śluzowej macicy, a o około 40% przypadków  torbielowatości jajników. Ograniczyła się znacznie ilość zapaleń gruczołu mlekowego i przypadków zatrzymania łożyska. Znacznie ograniczyła się liczba komórek somatycznych – nawet o 70%.

• U krów, które otrzymywały drożdże selenowe - niemal jak z zegarkiem w ręku - w trzy godziny po porodzie łożysko samo odeszło- potwierdziła Małgorzata Skrzeszewska 

Uzupełnienie dawek  drożdżami selenowymi, np preparatem Selemax,  przyczynia się również do prawidłowego rozwoju płodów oraz zwiększonej odporności urodzonych cieląt odkarmianych siarą na choroby zakaźne. Ponadto przyczyniało się do wzrostu aktywności tkanki wydzielniczej gruczołu mlekowego, przejawiające się zwiększeniem wydajności mleka oraz wyższą koncentracją selenu w mleku.

W okresie ciąży selen przenika przez łożysko do płodu, przy czym koncentracja w siarze i mleku zależy od ilości i jakości pobranego pierwiastka z paszą.