Jak duży jest problem mastitis w stadach krow mlecznych na świecie?
Co czwarta krowa jest brakowana ze stada z powodu problemów z wymionami. Zapalenie gruczołu mlekowego (mastitis) jest jednym z najbardziej wymagających terapeutycznie problemów w hodowli krów mlecznych. Świadczy o tym również zużycie antybiotyków – większość antybiotyków stosowanych w stadach krów mlecznych podaje się właśnie w leczeniu mastitis. Tymczasem już nie tylko konsumenci, ale i nowa ustawa o lekach weterynaryjnych żądają dalszego ograniczenia stosowania antybiotyków w medycynie weterynaryjnej. Ten aspekt w połączeniu z ekonomią (wysoka lks zmniejsza wydajność mleczną, czyli zyski gospodarstwa) stanowiły dobre przesłanki do dokładnych analiz dla naukowców z Wyższej Szkoły w Hanowerze. Grupa robocza prof. Volkera Krömkera podsumowała wyniki badań.
Zarządzanie ważniejsze niż genetyka
Dr Anke Römer z Państwowego Instytutu Badawczego Meklemburgii-Pomorza Przedniego (LVA) zastanawiała się, czy wysoka wydajność mleczna i dobra zdrowotność wymion wzajemnie się wykluczają. W tym celu przeanalizowała dane pochodzące od 500 tys. krów, tzw. stad testowych Związku Bydła Meklemburgii-Pomorza Przedniego, o ponadprzeciętnej wydajności mlecznej wynoszącej 11 tys. kg. Patrząc na przebieg ostatnich 20 lat, wydajność mleczna wzrosła o około 1000 kg, a odsetek krów z chorobami wymion zmniejszył się o 7%. W tym czasie o 2% (z 6,5% do 4,5%) zmniejszył się również współczynnik upadków z powodu zaburzeń zdrowotnych wymienia.
Co więcej – z danych wynika, że wraz ze wzrostem wydajności, spada trzykrotnie zużycie antybiotyków. Krowy o niższej wydajności mlecznej (od 6000 do 9000 kg/rok) otrzymywały preparat do leczenia wymion średnio trzy razy w laktacji; przy wydajności 10 000 kg – już tylko jeden raz. W 2021 r. 77% badanych krów miało zdrowe wymiona. To jest godne naśladowania! Co stoi za takimi wynikami?
- lepsza genetyka (wartości hodowlane dla zdrowia),
- regularne gromadzenie i ocena danych oraz porównanie z innymi stadami (benchmarking),
- poprawa zarządzania stadem.
Szybki test zasuszenia
Z danych wynika, że zdrowotność wymion w stadach jest coraz lepsza. To dobra podstawa, by jeszcze bardziej ograniczyć stosowanie antybiotyków. Lekarka weterynarii Stefanie Müller z Uniwersytetu w Hanowerze zastanawiała się, jak duży jest wpływ antybiotyku na wskaźnik wyleczeń podczas zasuszania selektywnego. Jaką rolę odgrywa wskaźnik samoregeneracji? Ponieważ od lutego 2022 r. profilaktyczne stosowanie antybiotyków nie jest już dozwolone (TAMG), tzn. co najmniej jedna krowa w stadzie musi być zasuszana selektywnie (bez antybiotyków).
Aby skutecznie chronić wymię przed nowymi infekcjami, należy stosować uszczelnianie strzyków u wszystkich krów. Ale jak wysoki jest wskaźnik samoregeneracji chorych ćwiartek w okresie zasuszenia? Aby się o tym przekonać, badaczka dokładnie prześledziła proces zasuszania w gospodarstwach ekologicznych (mniejsze zużycie antybiotyków). Dane z prawie 3000 ćwiartek wymion wykazały, że:
- szybkość samoregeneracji w okresie zasuszania jest wysoka – ponad 70%,
- skuteczność działania antybiotyku zależy od rodzaju patogenu,
- dzięki antybiotykowi wyleczeń w okresie zasuszenia jest średnio 10% więcej. W przypadku paciorkowców antybiotyk zwiększa odsetek wyleczeń o 15 do 20%. Gorsze efekty osiąga się w przypadku gronkowców (S. aureus, NAS, a dla bakterii Gram-ujemnych nie stwierdzono istotnego wpływu na wskaźnik wyleczeń.
Wskaźnik wyleczeń spada wraz z kolejną laktacją oraz jeśli między zasuszaniem a wycieleniem znacznie spadnie BCS. Z przeprowadzonych badań wynika, że skuteczność działania antybiotyków w okresie zasuszenia była do tej pory znacznie przeceniana. W przyszłości lepiej zastosować wstępną diagnostykę za pomocą szybkiego testu (np. Mastdecide) i zasuszać pod osłoną antybiotyku tylko te ćwiartki, które są zakażone paciorkowcami (Gram-dodatnimi). Pozwoli to znacznie ograniczyć stosowanie antybiotyków w okresie zasuszenia.
Tylko w wyjątkowych przypadkach należy podawać antybiotyki ogólnoustrojowe. Stosowanie antybiotyków ogólnoustrojowo w natychmiastowej terapii ciężkiego toksycznego zapalenia (M3 mastitis) również jest obecnie przedmiotem krytyki. W przypadku tej zagrażającej życiu infekcji lekarze weterynarii chętnie stosują antybiotyki o szerokim spektrum działania (z kategorii rezerwowych). Rozważania czy takie podejście jest rozsądne czy nie, są przedmiotem dyskusji naukowców i praktyków od lat. Zwolennicy twierdzą, że antybiotyk jest skuteczny wobec bakterii, które przedostały się z wymienia do krwi (bakteriemia) i dlatego należy go podać.
Antybiotyki tylko wyjątkowo
Lekarka weterynarii Isabel Krebs badała występowanie bakteriemii w ciężkich przypadkach mastitis. Do analizy wykorzystano 65 przypadków mastitis 3 stopnia (M3) z 13 stad. Celem badania było ustalenie, które patogeny wywołują bakteriemię (wykrycie identycznych bakterii we krwi i w mleku) oraz czy podawanie ogólnoustrojowe antybiotyków o szerokim spektrum działania ma sens medyczny w ostrym przebiegu mastitis.
Badania bakteriologiczne wykonano na próbkach krwi i mleka od każdej krowy. Wyniki badania:
- E. coli była najczęstszym patogenem powodującym ciężkie przypadki mastitis (49%).
- Następne w kolejności były: paciorkowce (18%) i klebsjozy (15%).
- Bakteriemię można było wykryć tylko w około 15% przypadków mastitis.
- E. coli i Klebsiella są najczęstszymi przyczynami bakteriemii. Lekarz weterynarii dr Fidelak tak skomentował wyniki: "Jeśli bakteriemia występuje tylko u 15% krów z mastitis, to nie sądzę, aby uzasadnione było stosowanie antybiotyków ogólnoustrojowych, zwłaszcza że często pochodzą one z grupy leków o znaczeniu krytycznym".
Nie osłabiaj układu odpornościowego
Mastitis stopnia trzeciego ma ciężki przebieg – krowy mają obrzęknięte ćwiartki i są ogólnie osłabione. Powoduje to spadek wydajności mlecznej, a w najgorszym przypadku, mimo intensywnego leczenia, prowadzi do śmierci. Lekarz weterynarii Fredebeul-Krein zbadał, które krowy są narażone na ryzyko zachorowania na ciężką postać mastitis.
Do analizy wykorzystano 850 przypadków mastitis z 65 gospodarstw w północnych Niemczech. Wśród nich co piąty przypadek był ciężkim (M3). Nasilenie choroby zależało od fazy laktacji – we wczesnej laktacji mastitis jest cięższe (2,6-krotnie) niż w późniejszej laktacji. Ponadto, wcześniejsze choroby (zapalenie macicy, ketoza) pojawiające w ciągu dwóch tygodni przed pojawieniem się mastitis są skorelowane z jej ciężkim przebiegiem. Wcześniejsze leczenie kortykosterydami (np. deksametazonem w terapii ketozy) osłabia układ odpornościowy i prowadzi do ciężkiego przebiegu choroby.
Czyste krowy chronią bardziej narażone
Nasilenie objawów mastitis obserwujemy, jeśli pojawią się czynniki ryzyka:
- wyższy od średniej wskaźnik nowych zakażeń (<28%) w okresie zasuszenia,
- eksploatowanie kanału strzykowego (dojenie trzy razy dziennie) – ułatwia zarazkom przedostanie się do wymienia,
- paradoksalnie – czystość! W gospodarstwach o wysokim poziomie higieny, mniej jest podklinicznych stanów chorobowych, a krowy licznie mają zdrowe ćwiartki wymienia. Niestety – wymię jest wtedy bardziej podatne na działanie bakterii. Jeśli czystych jest >80% krów w stadzie, to odsetek ciężkich przypadków mastitis podwaja się.
